ভাৰতীয় ৰে’ল || ভাৰতৰ ৰেল পৰিবহণৰ ইতিহাস || ভাৰতীয় ৰেল সেৱা আৰম্ভণি || ভাৰতত প্ৰথম ৰেল কেতিয়া চলিছিল?
ভাৰতীয় ৰে’লৱেৰ বিষয়ে (ABOUT INDIAN RAILWAYS)
ভাৰত চৰকাৰৰ ৰে’ল মন্ত্ৰণালয়ৰ মালিকাধীন ভাৰতীয় ৰে’লসেৱা হৈছে এক বিধিবদ্ধ সংস্থা যি ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰে’ল ব্যৱস্থা পৰিচালনা কৰে। ২০২৩ চনলৈকে , ই ১৩২,৩১০ কি মি ( ৮২,২১০ মাইল) ট্ৰেক দৈৰ্ঘ্যৰ সৈতে আকাৰ অনুসৰি চতুৰ্থ সৰ্ববৃহৎ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰে’ল ব্যৱস্থাপনা কৰে, ১০৬৪৯৩ কি মি ( ৬৬,১৭২ মাইল) ট্ৰেক দৈৰ্ঘ্য আৰু ৬৫,৫৮৪ কি মি (৪২,৬১৬ মাইল) পথ দৈৰ্ঘ্যৰ । আগষ্ট ২০২৪ লৈকে, ব্ৰড – গজ নেটৱৰ্কৰ ৯৬.৫৯ বৈদ্যুতিকৰণ কৰা হৈছে। ১.২ নিযুতৰো অধিক কৰ্মচাৰীৰ সৈতে, ই হৈছে বিশ্বৰ নৱম সৰ্ববৃহৎ নিয়োগকৰ্তা আৰু ভাৰতৰ দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ নিয়োগকৰ্তা।
১৯৫১ চনত, দেশত চলি থকা ৪২ টা বিভিন্ন ৰে’ল কোম্পানীৰ একত্ৰিকৰণৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় ৰে’লৱে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল, যি মুঠ ৫৫,০০০ কি মি (৩৪,০০০ মাইল) বিস্তৃত আছিল। প্ৰশাসনিক উদ্দেশ্যৰ বাবে ১৯৫১-৫২ চনত সমগ্ৰ দেশৰ ৰে’লৱে, নেটৱৰ্কক ছয়টা আঞ্চলিক অঞ্চললৈ পুনৰ সংগঠিত কৰা হৈছিল, যাক বিগত বছৰবোৰত ক্ৰমান্বয়ে ১৮ টা অঞ্চললৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰা হৈছিল।
প্ৰথম বাষ্প পৰিচালিত ৰে’লৱে ১৮৩৭ চনত মাদ্ৰাজত পৰিচালিত হৈছিল আৰু ১৮৫৩ চনত প্ৰথম যাত্ৰী পৰিচালিত কৰিছিল।
১) ভাৰতীয় ৰে’লৰ সূত্ৰপাত হয় লৰ্ড ডেলহাউচিৰ দিনত।
ডেলহাউচিয়ে বম্বে, বংগ আৰু মাদ্ৰাজ সংযোগী ৰেলপথ নিৰ্মাণৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়ায়।
২)১৮৫৩ চনৰ ১৬ এপ্ৰিলত বম্বেৰ পৰা থানেলৈ প্ৰথমখন ৰেল চলিছিল।দূৰত্ব আছিল ৩৪ মাইল ।
৩) ভাৰতীয় ৰেলৱেৰ প্ৰথম বিদ্যুৎকৰণ ১৯২৫ চনত কৰা হৈছিল।
৪) খড়গপুৰ ৰেল মঞ্চ ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ ৰেল মঞ্চ। ইয়াৰ উচ্চতা প্ৰায় ২৭৩৩ ফুট। ই পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ দীঘলীয়া মঞ্চ।
৫)২০১১ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈকে ৰেল নেটৱৰ্কে ৬৩,০২৪ কিলোমিটাৰ অতিক্ৰম কৰিছিল। মাংকিহিল আৰু খাণ্ডলাৰ মাজৰ সুৰংগটো আটাইতকৈ দীঘল সুৰংগ। ইয়াৰ দৈৰ্ঘ্য ২১০০ মিটাৰ।
৬) কলকাতা মেট্ৰ’ ভাৰতৰ একমাত্ৰ মেট্ৰ’ ৰে’ল ব্যৱস্থা। ১৯৭৪ চনত ভাৰতীয় ৰেলৱেৰ পৰা তৃতীয় শ্ৰেণীটো আঁতৰাই দিয়া হয়।সৰ্বোচ্চ ৰেল ষ্টেচনটো হৈছে দাৰ্জিলিং হিমালয়ান ৰেলৱেৰ ছাম ষ্টেচন। ভাৰতীয় ৰে’লত বাতানুকুল অথবা অবাতানুকুল একাধিক শ্ৰেণী আছে। এখন ৰে’লত এটা বা একাধিক শ্ৰেণী থাকিব পাৰে। মন্থৰ গতিৰ যাত্ৰীবাহী ৰে’লবোৰত সাধাৰণতে অসংৰক্ষিত দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ আসন থকাৰ বিপৰীতে ৰাজধানী, দুৰন্ত, শতাব্দী আৰু গৰীৱ ৰথ ৰে’লত কেৱল বাতানুকুল শ্ৰেণীহে আছে। ৰাজধানী, দুৰন্ত আৰু শতাব্দী ৰে’লত যাত্ৰীসকলক যোগান ধৰা খাদ্যৰ মূল্য টিকটৰ সৈতে সংযোজিত হৈ থাকে। প্ৰায় প্ৰতিখন দূৰণিবতীয়া ৰে’লত পেণ্ট্ৰি কাৰৰ ব্যৱস্থা থাকে। পেণ্ট্ৰি কাৰৰ কৰ্মচাৰীসকলে যাত্ৰীসকলক নিজৰ আসনত খাদ্য যোগান ধৰে। ভাৰতীয় ৰে’লত চাৰি প্ৰকাৰৰ গজ আছে: ব্ৰড গজ – বহল ১৬৭৬ মি:মি:, মিটাৰ গজ – বহল ১০০০ মি:মি: আৰু দুই ধৰণৰ নেৰ’ গজ। এটা নেৰ’ গজৰ বহল ৭৬২ মি:মি: আৰু আনটো নেৰ’ গজৰ বহল ৬১০ মি:মি:। মুঠ পথ দৈৰ্ঘ্য ৬৫,০০০ কি:মি:ৰ বিপৰীতে মুঠ ৰে’ল চিৰিৰ দৈৰ্ঘ্য ১,১৫,০০০ কি:মি:। ২০১২ চনৰ ৩১ মাৰ্চলৈ ৩৪% ৰে’লপথ বৈদ্যুতিকৰণ কৰা হৈছে। মুঠ ৰে’ল চিৰিৰ ৯১% আৰু মুঠ ৰে’ল পথৰ ৮৬% ব্ৰড গজ। মুঠ পথ দৈৰ্ঘ্যৰ ৭% মিটাৰ গজ পথ। ইউনিগজ প্ৰকল্পৰ অধীনত বিশ্ব ঐতিহ্যৰ অধীনস্থ ৰে’ল পথবোৰক বাদ দি অন্যান্য পথসমূহক ব্ৰড গজলৈ ৰূপান্তৰণৰ কাম চলি আছে। নেৰ’ গজ ৰে’লপথৰ দৈৰ্ঘ্য ২,০০০ কি:মি:। সাধাৰণতে নেৰ’ গজ ৰে’ল পথ পাহাৰীয়া অঞ্চলত দেখা যায়।দাৰ্জিলিং হিমালয়ান ৰে’লৱে’, কালকা-চিমলা ৰে’লৱে’ আৰু কাংগ্ৰা ভেলী ৰে’লৱে’ তিনিটা লেখত লবলগীয়া নেৰ’ গজ পথ তিনিটা লেখত লবলগীয়া নেৰ’ গজ পথ।
ভাৰতত ৰেলৱে নিযুক্তি ব’ৰ্ডসমূহ হ’ল–
(ক) আহমেদাবাদ (খ) আজমেৰ (গ) এলাহাবাদ (ঘ) বাংগালুৰু (ঙ) ভূপাল (চ) ভুৱনেশ্বৰ (ছ)কলকাতা (জ) চণ্ডীগড় (ঝ) চেন্নাই (ঞ) গোৰখপুৰ (ট) গুৱাহাটী (ঠ) জম্মু টাৱাই (ড ) মালদা (ঢ) মুম্বাই (ণ) মুজাফ্ফৰপুৰ (ত )পাটনা (থ) ৰাচী (দ)ছেকেন্দ্ৰবাদ (ধ) থিৰুৱনন্তপুৰম
ইণ্ডিয়ান ৰেলৱে ব’ৰ্ডে লক্ষ্ণৌত এটা গৱেষণা কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিছে। ইয়াৰ দুটা উপ-কেন্দ্ৰ লোনাভালা আৰু চিত্তৰঞ্জন। ইয়াত ৰেলৱে কৰ্মশালা আৰু কেন্দ্ৰীয় মানক কাৰ্যালয়লৈ প্ৰেৰণ কৰা কিছুমান সমস্যা সমাধানৰ তথ্য গৱেষণা কৰা হৈছে
ভাৰতীয় ৰে’লৱেৰ প্ৰধান প্ৰশিক্ষণ কেন্দ্ৰসমূহ হ’ল–
ক) ইণ্ডিয়ান ৰেলৱে ইনষ্টিটিউট অৱ চিগনেল ইঞ্জিনিয়াৰিং এণ্ড টেলিকমিউনিকেচন, ছেকেন্দ্ৰবাদ
খ) ভাৰতীয় ৰেলৱে ইনষ্টিটিউট অৱ টেকনিকেল এণ্ড ইলেক্ট্ৰিকেল ইঞ্জিনিয়াৰিং, জামালপুৰ
গ) ইণ্ডিয়ান ৰেলৱে ইনষ্টিটিউট অৱ চিভিল ইঞ্জিনিয়াৰিং, পুনে
ঘ) ভাৰতীয় ৰেলৱে বৈদ্যুতিক অভিযান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠান, নাচকি
ঙ) ৰে’লৱে পৰীক্ষণ আৰু গৱেষণা কেন্দ্ৰ, লক্ষ্ণৌ
চ) ইণ্ডিয়ান ৰেলৱে ইনষ্টিটিউট অৱ এডভান্স টেকন’লজি, পুনে
ছ) ৰেলৱে ষ্টাফ কলেজ, ভদোদাৰ
ভাৰতীয় ৰেলৱেৰ উল্লেখযোগ্য সংস্থাসমূহ:
ক) কৰ্মশালা আধুনিকীকৰণৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় সংস্থা (COFMOV)
খ) কণ্টেইনাৰ কৰ্পৰেশ্যন অৱ ইণ্ডিয়া লিমিটেড (কনক’ৰ)
গ) ৰেল ইণ্ডিয়া কাৰিকৰী আৰু অৰ্থনৈতিক সেৱা (RITES)
ঘ) গৱেষণা ডিজাইন আৰু মানদণ্ড সংস্থা (RDSO)
ঙ) ইণ্ডিয়ান ৰেলৱে কনষ্ট্ৰাকচন ইণ্টাৰনেশ্যনেল লিমিটেড (IRCON)
চ)ভাৰতীয় ৰেলৱে কল্যাণ সংস্থা (IRWO)
ছ) ভাৰতীয় ৰেলৱে বিত্ত নিগম (আই আৰ এফ চি)
জ) কংকন ৰেলৱে নিগম (কে আৰ চি)
ঝ) ৰেলৱে তথ্য ব্যৱস্থাৰ কেন্দ্ৰ (CRIS)
ভাৰতীয় ৰেলৱেৰ ইঞ্জিন নিৰ্মাণসমূহ:
ক) ডিজেল উপাদানৰ কাম (পাটিয়ালা, পঞ্জাৱ ডিজেল ইঞ্জিনৰ অংশ)
খ) ডিজেল ইঞ্জিন কোম্পানী (জামছেদপুৰ)
গ) টাটা ইঞ্জিন আৰু ইঞ্জিন কোম্পানী সীমিত (চিত্তৰঞ্জন, ডিজেল ইঞ্জিন)
ঘ) ডিজেল ইঞ্জিনৰ কাম (বৈদ্যুতিক ইঞ্জিন)
ঙ) ডিজেল ইঞ্জিনৰ কাম (বানাৰসী, ডিজেল ইঞ্জিন)
বিশ্বৰ কেইখনমান দেশত ৰে’ল প্ৰচলনৰ সময়:
(ক) অষ্ট্ৰেলিয়া ১৮২৭ চনত
(খ) বেলজিয়াম ১৮২৩ চনত
(গ) ব্ৰিটেইন ১৮২৫ চনত
(ঘ) হাংগেৰী ১৮৪৬ চনত
(ঙ) ইটালী ১৮৩৯ চনত
(চ) ভাৰত ১৮৩৫ চনত
(ছ) স্পেইন ১৮৪৭ চনত
(জ) ছুইডেন ১৮৫৬ চনত
(ঝ) চুইজাৰলেণ্ড ১৮৪৭ চনত
(ঞ) কানাডা ১৮২৫ চনত
(ট) ফ্ৰান্স ১৮৩০ চনত
(ঠ) জাৰ্মানী ১৮৩৫ চনত
(ড) হলেণ্ড(নেদাৰলেণ্ড) ১৮৩৯ চনত
ৰেলৱে ষ্টেচনৰ শ্ৰেণীবিভাজন:
(ক) জংচন ষ্টেচন
(খ) টাৰ্মিনেল ষ্টেচন
(গ) ৱে চাইড ষ্টেচন (ফ্লেগ ষ্টেচন, ক্ৰছিং ষ্টেচন, হল্ট)
ৰেলৱে ইঞ্জিনৰ ইঞ্জনিয়াৰিং নাম:
AWE , WAG 1 , WAM 4, WAM 4A , WCAM 1 , WAME , WP/ WG , WDM 1,2,3,4 WDS 4, 4A WKS 4 B
উৎপাদনৰ গোট:
(ক) ডিজেল লোকোমোটিভ ৱৰ্কছ (DLW)( বাৰাণসী, উত্তৰ প্ৰদেশ)
(খ) হুইল এণ্ড এক্সেল প্লেট ( বাংগালোৰ, কৰ্ণাটক)
(গ) ৰেল কোচ ফেক্টৰী (পাঞ্জাব)
(ঘ) ডিজেল কম্প’নেণ্ট ৱৰ্কচ ( পাটিয়ালা, পাঞ্জাব)
(ঙ) চিত্তৰঞ্জন লোকোমোটিভ ৱৰ্কছ (পশ্চিমবংগ)