দশৱতাৰ কি? ।। ভগৱান বিষ্ণুৰ ১০ টা অৱতাৰ কি কি? ।। ভগৱানৰ অৱতাৰসমূহ।। দশৱতাৰৰ চমু বিৱৰণ।।
দশৱতাৰ
বিষ্ণু হৈছে সকলো অস্তিত্বৰ ৰক্ষক। তেওঁৰ উদ্দেশ্য হৈছে ভাল আৰু বেয়াৰ মাজৰ সকলোবিলাক ঠিক কৰিবলৈ অস্থিৰতাৰ সময়ত পৃথিৱীলৈ উভতি অহা।হিন্দু দেৱতাৰ বিশাল প্যান্থেয়নত ভগৱান বিষ্ণুৱে মহাজাগতিক শৃংখলাৰ ৰক্ষক আৰু ধৰ্মৰ মূৰ্তি হিচাপে সৰ্বোচ্চ ৰাজত্ব কৰে। বিষ্ণুক বুজাৰ অন্যতম মূল ধাৰণা হ’ল তেওঁৰ অৱতাৰ, যাক বিষ্ণুৰ ১০টা অৱতাৰ বুলি জনা যায়। এই অৱতাৰবোৰে তেওঁৰ মৰ্ত্যলোকলৈ বিভিন্ন ৰূপত অৱতৰণক প্ৰতিনিধিত্ব কৰি ভাৰসাম্য পুনৰুদ্ধাৰ, ধৰ্ম ৰক্ষা আৰু মানৱতাক পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
বিষ্ণুৰ ১০টা অৱতাৰ পৰম্পৰাগতভাৱে নিৰ্দিষ্ট ক্ৰমত তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে, যিয়ে মানৱ ইতিহাসৰ অগ্ৰগতি আৰু মানৱতাই সন্মুখীন হোৱা বিৱৰ্তনশীল প্ৰত্যাহ্বানসমূহ প্ৰতিফলিত কৰে। প্ৰথম পাঁচটা অৱতাৰৰ আবিৰ্ভাৱ ঘটিছিল সেই সময়ত যেতিয়া মানুহে ঈশ্বৰৰ ওচৰত বাস কৰিছিল আৰু প্ৰাকৃতিক জগতৰ সৈতে অধিক সম্পৰ্ক আছিল।
বিষ্ণুৰ দশৱতাৰ নামেৰে উল্লেখ কৰা ১০টা অৱতাৰ হৈছে ধৰ্ম (ন্যায়) যেতিয়াই বিপদত পৰে তেতিয়াই ধৰ্ম (ন্যায়) ৰক্ষা আৰু মহাজাগতিক শৃংখলা পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ বিষ্ণুৱে গ্ৰহণ কৰা ঐশ্বৰিক অৱতাৰ। প্ৰতিটো অৱতাৰতে এক সুকীয়া উদ্দেশ্য আৰু আখ্যান সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে যিয়ে বিষ্ণুৰ বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ সংৰক্ষক হিচাপে থকা অৱস্থানৰ বিভিন্ন দিশ প্ৰতিফলিত কৰে।
হিন্দুসকলে বিশ্বাস কৰে যে পৃথিৱীৰ শেষলৈকে তেওঁ আৰু এবাৰ পুনৰ জন্ম ল’ব, যাৰ ফলত তেওঁৰ মুঠ অৱতাৰ দহটা হ’ব।
বৈষ্ণৱ নামেৰে পৰিচিত বিষ্ণুৰ অনুগামীসকলে তেওঁক প্যান্থেয়নৰ ওপৰত ৰাখে। বৈষ্ণৱসকলৰ বাবে বিষ্ণু একমাত্ৰ দেৱতা। কেৱল বিষ্ণুৰ পূজাক বৈষ্ণৱ ধৰ্ম বুলি জনা যায়। বিষ্ণু মূৰ্তিৰ – শিল বা পিতলৰ দৰে বিভিন্ন সামগ্ৰীৰ পৰা খোদিত মহৎ ভাস্কৰ্য্য আৰু মূৰ্তিত প্ৰায়ে ভগৱান বিষ্ণুৰ বিভিন্ন অৱতাৰ চিত্ৰিত কৰা হয়।
সাধাৰণতে বৈষ্ণৱ মন্দিৰত পূজাৰ কেন্দ্ৰত থিয় হৈ থকা এনে শিল্পকৰ্মই ভক্তসকলে আগতে নিজৰ ভক্তি প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ প্ৰতীকী ৰূপত বিষ্ণুৰ ঐশ্বৰিক শক্তিক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
হিন্দু ধৰ্মৰ অন্যতম প্ৰধান দেৱতা বিষ্ণুৰ ১০টা অৱতাৰ দশৱতাৰ ।এই অৱতাৰবোৰৰ প্ৰতিটোৰে এটা বিশেষ পৌৰাণিক কাহিনী আছে আৰু ই ভক্তি (ভক্তি)ৰ বস্তু। অৱতাৰৰ তালিকাত পন্থা আৰু অঞ্চলৰ মাজত কিছু তাৰতম্য দেখা গৈছে।
হিন্দু ধৰ্মৰ তিনিজন প্ৰধান দেৱতা আছে: ব্ৰহ্ম- সৃষ্টিকৰ্তা; শিৱ- ধ্বংসকাৰী; আৰু বিষ্ণু-সংৰক্ষক। বিষ্ণুৰ অৱতাৰে পৃথিৱীলৈ নামি ভালক সবল কৰি অশুভক ধ্বংস কৰি পৃথিৱীৰ বোজা মুক্ত কৰি ভাৰসাম্য পুনৰুদ্ধাৰ কৰে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। হিন্দু ধৰ্মৰ পবিত্ৰ শাস্ত্ৰ ভাগৱদ্গীতাত ৪ নং অধ্যায়ৰ ৭ আৰু ৮ নং পদত এই অৱতাৰসমূহৰ উল্লেখ আছে।
হিন্দুসকলে পূজা কৰা বিষ্ণুৰ দহটা অৱতাৰ একেলগে দশৱতৰা নামেৰে জনাজাত। সংস্কৃতত দশ মানে দহ, অৱতাৰৰ অৰ্থ অৱতাৰ।
–সত্যযুগ আছিল প্ৰথম যুগ, আৰু এই সময়তে প্ৰথম চাৰিটা অৱতাৰ প্ৰকাশ পাইছিল।
– ত্ৰেতা যুগ আছিল দ্বিতীয় যুগ, আৰু ইয়াত আৰু তিনিটা অৱতাৰৰ আবিৰ্ভাৱ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।
– দ্বাপৰ যুগ, তৃতীয়, আৰু ইয়াত দুটা নতুন অৱতাৰৰ আবিৰ্ভাৱ।
– পৰৱৰ্তী যুগ কলিযুগ, য’ত ভগৱান বিষ্ণুৰ অন্তিম অৱতাৰ কল্কি আহিব।
আৰু প্ৰায় ৪ লাখ ৩২ হাজাৰ বছৰৰ পাছত এই যুগৰ অন্ত পৰিব বুলি ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা হৈছে।
পৃথিৱীত থকা দুষ্ট আৰু দুষ্ট শক্তিক কল্কি অৱতাৰৰ দ্বাৰা নিৰ্মূল কৰাৰ পিছত, আৰু সৎ লোকসকলক মুক্ত কৰাৰ পিছত এটা নতুন যুগ, যাৰ নাম উপযুক্তভাৱে কল্কি যুগ, আৰম্ভ হ’ব।
মৎস্য অৱতাৰ:
মাছৰ ৰূপত বিষ্ণু দেৱতাৰ প্ৰথম অৱতাৰ আছিল মৎস্য। মৎস্য অৱতাৰত ভগৱান বিষ্ণুৱে মহাপ্লাৱনৰ (বৃহৎ ঘূৰ্ণীবতাহৰ) সময়ত প্ৰথম পুৰুষ বৈৱস্বত মনু নামৰ সাতজন ঋষিক উদ্ধাৰ কৰা বুলি বৰ্ণনা কৰিছে য’ত তেওঁ প্ৰতিটো প্ৰজাতিৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ এটাৰে নিজৰ নাওখন নতুন জগতলৈ লৈ গৈছিল।
মৎস্যাক এটা বিশাল মাছ হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে, বা নৃগোষ্ঠীগতভাৱে মাছৰ পিছফালৰ অৰ্ধেক অংশৰ সৈতে সংযুক্ত আধা মানৱ ধড়ৰ সৈতে চিত্ৰিত কৰা হৈছে।
কুৰ্ম অৱতাৰ:
যেতিয়া দেৱ (দেৱতা) আৰু অসুৰ (দানৱ) সকলে হাত মিলাই অমৰত্বৰ অমৃত লাভ কৰিবলৈ গাখীৰৰ সাগৰক মন্থন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেতিয়া তেওঁলোকে মন্থন খাদ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা মন্দৰা পৰ্বতক সাগৰৰ তললৈ ডুব যাবলৈ আৰম্ভ কৰে। তাৰ পিছত বিষ্ণুৱে পৰ্বতৰ ওজন বহন কৰিবলৈ কুৰ্ম (“সংস্কৃতত কচ্ছপ”) দ্বিতীয় অৱতাৰ ৰূপ ধাৰণ কৰে।
বৰাহ অৱতাৰ:
তৃতীয় অৱতাৰটো হৈছে বৰাহ বিশাল গাহৰি। যেতিয়া অসুৰ হিৰণ্যাক্ষই পৃথিৱীখনক অপহৰণ কৰি মহাজাগতিক সাগৰৰ তললৈ লৈ যায়, তেতিয়া ব্ৰহ্মাই নিজৰ চিন্তাত বিষ্ণুৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে আৰু তাৰ পিছত বিষ্ণু নাকৰ ফুটাৰ পৰা ওলাই আহি দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পাই গাহৰি বৰাহ হয়। তেওঁ যুদ্ধ কৰি হিৰণ্যাক্ষক পৰাস্ত কৰে আৰু তাৰ আগতে পৃথিৱীখনক উচিত স্থানলৈ ঘূৰাই আনে।
নৰসিংহ অৱতাৰ:
হিৰণ্যকশিপুৱে হিৰণ্যাক্ষৰ ভাতৃৰ মৃত্যুৰ প্ৰতিশোধ ল’ব বিচাৰে আৰু কঠোৰ তপস্যাৰ জৰিয়তে ব্ৰহ্মৰ পৰা বৰ লাভ কৰে। নিশ্চিত কৰে যে তেওঁক মানুহ বা জন্তুৱেও হত্যা কৰিব নোৱাৰে, ঘৰৰ ভিতৰত বা বাহিৰত, দিনত বা ৰাতিও নহয়, মাটিত বা আকাশতও হত্যা কৰিব নোৱাৰে। এই শক্তিসমূহৰ সহায়ত তেওঁ দেৱতাক বশ কৰি বিষ্ণুৰ উপাসকসকলক অত্যাচাৰ কৰে। কিন্তু তেওঁৰ নিজৰ পুত্ৰ প্ৰহ্লাদ ডাঙৰ হৈ বিষ্ণু উপাসক হৈ পৰে আৰু প্ৰহ্লাদক বিষ্ণুৰ দ্বাৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে হিৰণ্যকশিপুৱে তেওঁক বধ কৰিবলৈ অসাৰ হ’লেও চেষ্টা কৰি থাকে। শেষত বিষ্ণুৱে নৰসিংহ, অৰ্ধমানুহ আৰু অৰ্ধসিংহ (মানুহ বা জন্তু নহয়) হিচাপে নামি আহি গধূলিৰ সময়ত (দিন বা ৰাতি নহয়) নিজৰ ঘৰৰ দুৱাৰমুখত হিৰণ্যকশিপুক কোলাৰ সিপাৰে শুৱাই নখৰ সহায়ত অন্ত্ৰৰ অংগচ্ছেদ কৰি হত্যা কৰে।
বামন অৱতাৰ:
বিষ্ণুৱে পঞ্চম অৱতাৰ বামন হিচাপে উপস্থিত হয়, যিয়ে নিজৰ বৰজনিত শক্তি ব্যৱহাৰ কৰি ত্ৰিভুজ (স্বৰ্গ, পৃথিৱী আৰু তলৰ ৰাজ্য) জয় কৰা প্ৰহ্লাদৰ নাতি বালিক প্ৰতিহত কৰে। এদিন বামনে বালিৰ দৰবাৰলৈ গৈ তিনিখোজেৰে যিমান পাৰে সিমান মাটি ভিক্ষা কৰিলে। ৰজাই হাঁহি হাঁহি সেই অনুৰোধ মঞ্জুৰ কৰিলে। বিশাল ৰূপ ধাৰণ কৰি বামনে এটা খোজেৰে সমগ্ৰ পৃথিৱীখনক আৱৰি ধৰিলে আৰু দ্বিতীয় খোজেৰে পৃথিৱী আৰু স্বৰ্গৰ মাজৰ মধ্যজগতখন আবৰি ধৰিলে। ক’তো যাবলৈ বাকী নথকাৰ বাবে অসুৰ ৰজাই মূৰটো তললৈ নমাই বামনক প্ৰতিজ্ঞা কৰা তৃতীয় খোজৰ বাবে ভৰিখন তাৰ ওপৰত ৰাখিবলৈ পৰামৰ্শ দিলে। বামন সন্তুষ্ট হৈ ভৰিৰ হেঁচাত বালিক তললৈ পঠাই পাতাল শাসন কৰিবলৈ।
পৰশুৰাম অৱতাৰ:
ষষ্ঠ অৱতাৰ হৈছে পৰশুৰাম, যিজনে নিজৰ ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰা ক্ষত্ৰিয় (যোদ্ধা)সকলৰ জগতখন শুদ্ধ কৰিবলৈ জন্ম লৈছে। তেওঁ প্ৰথমে পিতৃৰ গৰু জোৰকৈ লৈ যোৱা ৰজা কাৰ্তবীৰ্য অৰ্জুনক হত্যা কৰে। যেতিয়া ৰজাৰ পুত্ৰই প্ৰতিশোধৰ বাবে পৰশুৰামৰ পিতৃক হত্যা কৰে, তেতিয়া তেওঁ পৃথিৱীৰ সকলো ক্ষত্ৰিয়ক ২১ গুণ হত্যা কৰাৰ শপত খায়। তেওঁ অমৰ বুলি বিশ্বাস কৰা হয় আৰু লগতে তেওঁৰ কুঠাৰখন সাগৰত পেলাই ভাৰতৰ কেৰালা ৰাজ্য সৃষ্টিৰ বাবেও দায়ী, যাৰ ফলত পানী পিছুৱাই যায়।
শ্ৰীৰাম অৱতাৰ :
সপ্তম অৱতাৰ ৰাম, যাৰ কাহিনী প্ৰাচীন সংস্কৃত মহাকাব্য ৰামায়ণত বিতংভাৱে কোৱা হৈছে। ৰামক আদৰ্শ পুৰুষ আৰু ৰজাই কেনেকৈ শাসন কৰিব লাগে তাৰ আদৰ্শ বুলি গণ্য কৰা হয়। পৃথিৱীক আতংকিত কৰা ৰাৱণক বধ কৰিবলৈ বিষ্ণু ৰাম হিচাপে জন্ম লয়। ৰাৱণে যেতিয়া ৰামৰ পত্নী সীতাক অপহৰণ কৰে, তেতিয়া ৰামে সৈন্যবাহিনী লৈ ৰাৱণৰ বাসস্থান লংকালৈ যায় আৰু তেওঁক বধ কৰে। তাৰ পিছত তেওঁ সীতাৰ সৈতে নিজৰ ৰাজ্যলৈ উভতি আহে। তেওঁলোকৰ উভতি অহাৰ দিনটো ভাৰতৰ কিছু অংশত দীপাৱলী উৎসৱ হিচাপে পালন কৰা হয়।
বুদ্ধ অৱতাৰ:
অষ্টম অৱতাৰক বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰতিষ্ঠাপক গৌতম বুদ্ধ বুলি গণ্য কৰা হয়, যাক অহিংসাৰ প্ৰচাৰ আৰু তেতিয়াৰ দৰে হিন্দু ধৰ্ম সংস্কাৰ কৰাত সহায় কৰা প্ৰচাৰক হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে। বুদ্ধক নৱম অৱতাৰ হিচাপে প্ৰৱৰ্তনৰ প্ৰথম নথিভুক্ত কৰা হৈছে গুপ্ত সাম্ৰাজ্যৰ সময়ত (চতুৰ্থৰ পৰা ষষ্ঠ শতিকা), যিটো সময়ত ভাৰতত বৌদ্ধ আৰু জৈন ধৰ্মৰ হাতত হিন্দু ধৰ্মই স্থান হেৰুৱাই পেলাইছিল। বুদ্ধক অৱতাৰ হিচাপে সংযোজনে বৌদ্ধ ধৰ্মৰ ইতিবাচক দিশবোৰক হিন্দু ধৰ্মৰ লগত খাপ খুৱাই বৌদ্ধসকলক হিন্দু ধৰ্মত পুনৰ সংযোগ কৰাৰ প্ৰয়াসক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিব পাৰে। বুদ্ধক অৱতাৰৰ তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা উচিত নেকি সেই লৈ এতিয়াও বিতৰ্ক অব্যাহত আছে।
কৃষ্ণ অৱতাৰ:
নৱম অৱতাৰ কৃষ্ণ বুলি বহুলভাৱে স্বীকৃতি পোৱা যায়। কৃষ্ণৰ জন্ম যাদৱ বংশত দেৱকী আৰু বাসুদেৱৰ অষ্টম পুত্ৰ হিচাপে। এই অৱতাৰৰ প্ৰাথমিক বিৰোধী তেওঁৰ মাতৃৰ ফালৰ পৰা ককাক কামছাই তেওঁৰ ভনীয়েকক কাৰাগাৰত ভৰাই দিয়ে আৰু তেওঁৰ প্ৰথম ছয়জন পুত্ৰক হত্যা কৰে। কৃষ্ণক গোপনে গোকুল গাঁৱলৈ লৈ যোৱা হয় আৰু নন্দৰ লগত লালন-পালন কৰা হয়, তাতেই ডাঙৰ ভাই বলৰাম (দেৱকীৰ সপ্তম পুত্ৰ,ও অলৌকিকভাৱে ৰক্ষা পোৱা)ৰ সৈতে ডাঙৰ-দীঘল হয়। তেওঁ ডাঙৰ হৈ কামছাক বধ কৰে, তেওঁৰ দাদা উগ্ৰসেনাক পুনৰ সিংহাসনত বহিবলৈ দিয়ে। তাৰ পিছত তেওঁ আন বহু দুষ্ট ৰজাক পৰাস্ত কৰি পাণ্ডৱসকলক তেওঁলোকৰ খুলশালীয়েক কৌৰৱক পৰাস্ত কৰাত সহায় কৰে (সংস্কৃত মহাকাব্য মহাভাৰতত বহুত বেছি বিশদভাৱে আলোচনা কৰা কাহিনী)। মহাভাৰতৰ ৬ নং গ্ৰন্থৰ ২৩ৰ পৰা ৪০ নং অধ্যায় দখল কৰা আৰু ৰাজকুমাৰ অৰ্জুন আৰু কৃষ্ণৰ সংলাপৰ ৰূপত ৰচিত ভাগৱতত কৃষ্ণ মূল ভেটি। কৃষ্ণৰ জ্যেষ্ঠ ভাতৃ বলৰামক বিষ্ণুৰ পৰ্বত আকাশী সৰ্প শ্বেশৰ অৱতাৰ বুলি গণ্য কৰা হয়। কিন্তু কিছুমান পৰম্পৰাত বলৰামক অষ্টম অৱতাৰ আৰু কৃষ্ণক নৱম বুলি গণ্য কৰা হয়।
কল্কি অৱতাৰ:
বিষ্ণুৰ চূড়ান্ত অৱতাৰ হৈছে কল্কি, যি বৰ্তমান যুগৰ শেষত আবিৰ্ভাৱ হ’ব। বগা ঘোঁৰাত বহি টানি তৰোৱাল লৈ কল্কিক চিত্ৰিত কৰা হৈছে, আৰু তেওঁ পৃথিৱীৰ সকলো কু-অমংগল নিৰ্মূল কৰি অস্তিত্বৰ নতুন যুগৰ সূচনা কৰিবলৈ অস্তিত্বলৈ আহিব।